Layoff là gì? Giải mã thuật ngữ sa thải nhân sự phổ biến

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động, thuật ngữ "layoff" xuất hiện ngày càng thường xuyên trên các phương tiện truyền thông và trong các cuộc trò chuyện hàng ngày. Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp cũng phải đối mặt với quyết định khó khăn này. Vậy, layoff là gì và nó khác biệt ra sao so với các hình thức chấm dứt hợp đồng lao động khác? Bài viết sau sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về khái niệm này.

Layoff: Chấm dứt hợp đồng lao động không do lỗi nhân viên

Layoff, hay cắt giảm nhân sự, mô tả việc doanh nghiệp chấm dứt hợp đồng lao động với một hoặc nhiều nhân viên, hoặc tạm thời đình chỉ công việc của họ. Điều này thường xuất phát từ các nguyên nhân khách quan, không liên quan đến hiệu suất hay hành vi cá nhân của người lao động.

Đặc điểm chính của Layoff

• Nguyên nhân khách quan: Layoff phát sinh từ các yếu tố bên ngoài tác động đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Những yếu tố này có thể bao gồm suy thoái kinh tế, tái cấu trúc tổ chức, sụt giảm nhu cầu thị trường, hoặc áp dụng công nghệ mới thay thế sức lao động. Ví dụ, trong giai đoạn đại dịch COVID-19, nhiều khách sạn, nhà hàng tại Việt Nam như chuỗi Golden Gate hay tập đoàn Mường Thanh đã phải thực hiện layoff hàng loạt do lệnh giãn cách và hạn chế di chuyển.
• Không do lỗi cá nhân: Điểm khác biệt quan trọng của layoff so với các hình thức sa thải khác là nó không bắt nguồn từ sai phạm, vi phạm quy định, hay hiệu suất làm việc kém của nhân viên. Người lao động bị layoff thường là những người có năng lực và tuân thủ quy định.
• Có thể tạm thời hoặc vĩnh viễn: Ban đầu, layoff thường ám chỉ việc tạm thời ngừng việc với hy vọng sẽ tái tuyển dụng khi tình hình kinh doanh ổn định hơn. Tuy nhiên, trong thời điểm hiện tại, thuật ngữ này thường được hiểu là việc chấm dứt công việc vĩnh viễn. Một số doanh nghiệp may mặc ở Bình Dương từng tạm ngừng việc hàng ngàn công nhân vào cuối năm 2022 do thiếu đơn hàng, nhưng phần lớn sau đó không thể quay trở lại làm việc.
• Quy mô linh hoạt: Layoff có thể ảnh hưởng đến một cá nhân, một nhóm nhỏ, hoặc hàng trăm, hàng nghìn nhân viên cùng lúc, tùy thuộc vào mức độ khó khăn và chiến lược của doanh nghiệp. Chẳng hạn, một số công ty công nghệ lớn ở Việt Nam như Tiki hay Sendo đã từng thực hiện các đợt cắt giảm nhân sự quy mô lớn, ảnh hưởng đến hàng chục phần trăm tổng số nhân viên.

Layoff và các hình thức chấm dứt hợp đồng lao động khác

Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa layoff và các hình thức chấm dứt hợp đồng lao động khác giúp người lao động và doanh nghiệp có cái nhìn đúng đắn về quyền và nghĩa vụ của mình.

Sa thải (*Fired/Dismissed*)

• Định nghĩa: Sa thải là biện pháp kỷ luật được áp dụng khi nhân viên vi phạm nghiêm trọng các quy định nội bộ, pháp luật lao động, hoặc không hoàn thành công việc được giao sau nhiều lần nhắc nhở, cải thiện.
• Nguyên nhân: Lỗi cá nhân của người lao động. Ví dụ: đi làm muộn thường xuyên, tiết lộ bí mật kinh doanh, trộm cắp tài sản công ty, hoặc không đạt chỉ tiêu doanh số sau thời gian dài.
• Hậu quả: Người lao động thường không nhận được trợ cấp thôi việc hoặc các khoản bồi thường khác, tùy thuộc vào mức độ vi phạm và quy định pháp luật.

Buộc thôi việc

• Định nghĩa: Thuật ngữ này thường được sử dụng trong khu vực công, áp dụng cho cán bộ, công chức, viên chức có hành vi vi phạm kỷ luật hoặc không đáp ứng được yêu cầu công việc.
• Nguyên nhân: Tương tự như sa thải, nhưng áp dụng trong khuôn khổ pháp luật về cán bộ, công chức, viên chức.
• Hậu quả: Mất việc làm và có thể ảnh hưởng đến danh tiếng, cơ hội làm việc sau này.

Đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động

• Định nghĩa: Là quyền của cả người lao động và người sử dụng lao động trong những trường hợp cụ thể được Bộ luật Lao động Việt Nam quy định.
• Người lao động đơn phương: Có thể chấm dứt hợp đồng nếu báo trước đủ thời gian và không cần đưa ra lý do, hoặc chấm dứt ngay lập tức nếu bị ngược đãi, không được trả lương, hoặc có các lý do chính đáng khác được pháp luật cho phép.
• Người sử dụng lao động đơn phương: Được phép đơn phương chấm dứt hợp đồng khi người lao động thường xuyên không hoàn thành công việc theo hợp đồng, bị ốm đau kéo dài, do thiên tai hoặc vì lý do kinh tế buộc phải thu hẹp sản xuất, giảm chỗ làm việc. Layoff thuộc trường hợp này, khi doanh nghiệp đơn phương chấm dứt hợp đồng vì lý do kinh tế.

Ví dụ thực tế về Layoff tại Việt Nam

Tại Việt Nam, các đợt layoff không còn xa lạ, đặc biệt trong những năm gần đây khi kinh tế gặp nhiều thách thức.

• Công ty công nghệ đối mặt khó khăn: Cuối năm 2022 và đầu năm 2023, nhiều công ty khởi nghiệp và công nghệ lớn ở Việt Nam đã tiến hành các đợt cắt giảm nhân sự. Chẳng hạn, một số nền tảng thương mại điện tử hoặc giao hàng từng phải thu hẹp quy mô hoạt động, dẫn đến việc hàng trăm nhân viên mất việc. Các công ty này thường viện dẫn lý do tái cấu trúc, tối ưu hóa chi phí hoặc sụt giảm nguồn vốn đầu tư.
• Ngành sản xuất bị ảnh hưởng bởi đơn hàng: Các doanh nghiệp dệt may, da giày tại các khu công nghiệp lớn như Bình Dương, Đồng Nai thường xuyên phải đối mặt với nguy cơ layoff khi thị trường xuất khẩu sụt giảm. Khi các đơn hàng từ Mỹ và châu Âu giảm 20-30% vào cuối năm 2022, nhiều nhà máy đã buộc phải cho công nhân nghỉ luân phiên hoặc cho nghỉ việc vĩnh viễn hàng chục nghìn người lao động.
• Doanh nghiệp du lịch, dịch vụ trong khủng hoảng: Trong giai đoạn đại dịch, ngành du lịch và dịch vụ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Nhiều khách sạn lớn ở Hà Nội và TP.HCM, các công ty lữ hành như Vietravel, Saigontourist đã phải thực hiện layoff để tồn tại, có những thời điểm số lượng nhân viên bị cắt giảm lên tới 50-70% tổng số lao động.

Tác động của layoff và cách đối phó

Layoff là gì không chỉ là một khái niệm pháp lý mà còn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc. Đối với người lao động, layoff là một cú sốc lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập, cuộc sống gia đình và tinh thần. Đối với doanh nghiệp, đây là quyết định khó khăn, có thể gây mất uy tín, ảnh hưởng đến văn hóa nội bộ và năng suất làm việc của những người ở lại.

Để giảm thiểu tác động tiêu cực, các doanh nghiệp thường cố gắng hỗ trợ nhân viên bị layoff bằng các khoản trợ cấp thôi việc theo luật định, hỗ trợ tìm kiếm việc làm mới, hoặc cung cấp các khóa đào tạo lại. Về phía người lao động, việc chủ động nâng cao kỹ năng, xây dựng mạng lưới quan hệ, và chuẩn bị tài chính dự phòng là những cách quan trọng để đối phó.

Việc hiểu rõ layoff là gì giúp cả doanh nghiệp và người lao động có sự chuẩn bị tốt hơn khi đối mặt với những biến động của thị trường lao động.